You’re viewing the Māori version of this page as English translations are not available.

[ Rauemi Kōnae ]

  • Taitara: Tukutuku Ako
  • Whakaahua: Hangarau
  • Wāhitau Tukutuku Kōnae: https://ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com/s3fs-public/2024-02/Tukutuku%20Ako%20Hangarau.pdf?VersionId=ziQqHgxVBCyDZ5h37pvSlS0bvhi2m.Q1
  • Torohanga Kōnae: pdf
  • Rahi o te Kōnae: 124KB

[ Multiple File Download ]

Document List: [{"file_url":"https:\/\/ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com\/s3fs-public\/2024-02\/Hangarau%20NCEA%20Level%201%20W%C4%81hanga%20Ako%20Learning%20Outcomes_0.pdf?VersionId=T9u6U4ypOhFfZkQy18F8meke4.dc3XD0","file_size":249908}]

Documents Count: 1

[ Rauemi Kōnae ]

  • Taitara: HAN NCEA Kaupae 1 Putanga Ako
  • Wāhitau Tukutuku Kōnae: https://ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com/s3fs-public/2024-02/Hangarau%20NCEA%20Level%201%20W%C4%81hanga%20Ako%20Learning%20Outcomes_0.pdf?VersionId=T9u6U4ypOhFfZkQy18F8meke4.dc3XD0
  • Torohanga Kōnae: pdf
  • Rahi o te Kōnae: 244KB

[ Rauemi Kōnae ]

  • Taitara: HAN NCEA Kaupae 1 Putanga Ako
  • Wāhitau Tukutuku Kōnae: https://ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com/s3fs-public/2024-02/Hangarau%20NCEA%20Level%201%20W%C4%81hanga%20Ako%20Learning%20Outcomes_0.pdf?VersionId=T9u6U4ypOhFfZkQy18F8meke4.dc3XD0
  • Torohanga Kōnae: pdf
  • Rahi o te Kōnae: 244KB

He aha te ariā o Hangarau?

Ko te iho o te hangarau kei te waiata e whai ake nei. Mai i te whakaharatau hangarau a ō tātou tūpuna tae noa ki ngā tukanga hangarau o te ao hurihuri, i whakatakotohia e ō tātou tūpuna he huarahi hei whāinga mā tātou.

Tīkina atu i tuawhakarere
I te ao kōhatu
Ngā mōhiotanga o rātou mā
Hei kawe i a tātou i roto i te ao tūroa
Kua takoto kē te whāriki i rarangahia e rātou
Wānangahia, tuakina kia tau
Rangahaua kia maumahara
Manakohia kia whiwhi ai
Te mātauranga Māori motuhake

(nā Sonny Riini)

Tatū mai rā ki tēnei whare auaha, ki tēnei whare hanganga, ki tēnei whare whakaharatau, ki tēnei whare kōrero, ki tēnei whare matarau. Kuhu mai rā ki te whare e kitea ai, e rangona ai, e mārama ai, e rangatira hoki ai ngā mātauranga o onamata, o inamata, o anamata o te Hangarau.

Mai i te whakaharatau hangarau a ō tātou tīpuna tae noa ki ngā tukanga hangarau o te ao hurihuri, i whakatakotohia e ō tātou tīpuna he huarahi hei whāinga mā tātou.

Ehara te tangata Māori i te tauhou ki te iho o tēnei mea te hangarau, nō mua kē atu i a tātou tōna whakapapa. Nō te wā i a Ranginui rāua ko Papatūānuku, i a Māui-tikitiki-a-Taranga, i a Tāwhaki, tae rawa atu ki te wā o ō tātou tīpuna, heke iho, heke iho ki a tātou e noho nei. Kua tukuna iho ngā kōrero, ngā mātauranga, ngā rawa me ngā whakakitenga hangahangarau e ō tātou tīpuna ki a tātou e kawe tonu nei i tō rātou auaha me tō rātou matatau ki te āpōpō.

Tēnei te Hangarau te tō nei i a tātou ki te ao tūroa e!

Ko te iho o te hangarau kei te waiata e whai ake nei. Mai i te whakaharatau hangarau a ō tātou tūpuna tae noa ki ngā tukanga hangarau o te ao hurihuri, i whakatakotohia e ō tātou tūpuna he huarahi hei whāinga mā tātou.

Tīkina atu i tuawhakarere
I te ao kōhatu
Ngā mōhiotanga o rātou mā
Hei kawe i a tātou i roto i te ao tūroa
Kua takoto kē te whāriki i rarangahia e rātou
Wānangahia, tuakina kia tau
Rangahaua kia maumahara
Manakohia kia whiwhi ai
Te mātauranga Māori motuhake

(nā Sonny Riini)

Tatū mai rā ki tēnei whare auaha, ki tēnei whare hanganga, ki tēnei whare whakaharatau, ki tēnei whare kōrero, ki tēnei whare matarau. Kuhu mai rā ki te whare e kitea ai, e rangona ai, e mārama ai, e rangatira hoki ai ngā mātauranga o onamata, o inamata, o anamata o te Hangarau.

Mai i te whakaharatau hangarau a ō tātou tīpuna tae noa ki ngā tukanga hangarau o te ao hurihuri, i whakatakotohia e ō tātou tīpuna he huarahi hei whāinga mā tātou.

Ehara te tangata Māori i te tauhou ki te iho o tēnei mea te hangarau, nō mua kē atu i a tātou tōna whakapapa. Nō te wā i a Ranginui rāua ko Papatūānuku, i a Māui-tikitiki-a-Taranga, i a Tāwhaki, tae rawa atu ki te wā o ō tātou tīpuna, heke iho, heke iho ki a tātou e noho nei. Kua tukuna iho ngā kōrero, ngā mātauranga, ngā rawa me ngā whakakitenga hangahangarau e ō tātou tīpuna ki a tātou e kawe tonu nei i tō rātou auaha me tō rātou matatau ki te āpōpō.

Tēnei te Hangarau te tō nei i a tātou ki te ao tūroa e!

Ngā Ariā Matua, Ngā Akoranga Matua

He Whakamārama

Ko te whāinga o te tukutuku ako he tautohu i ngā akoranga tāpua i roto i te wāhanga ako, ā, ka tuituia ēnā akoranga tāpua ki raro i ngā whakaaro whānui mō taua wāhanga ako. He rauemi hou te tukutuku ako hei whakamahinga mā te kaiako ki te waihanga i tētahi hōtaka ako e whai wāhi mai ai ngā akoranga matua katoa o taua wāhanga ako.

Ehara i te mea e herea ana te tukutuku ako ki tētahi whakaraupapatanga ako kotahi. Ka tīmata pea te raupapatanga ako i tētahi horopaki ako e hāngai ana ki te taiao o te kura, i tētahi āhuatanga rānei e ngākaunui ana ngā tauira. Ka hāngai pū pea tēnei kaupapa ako ki tētahi whakaaro whānui, heoi kei reira hoki ōna kōtuituinga ki ētahi atu whakaaro whānui. Kua waihangatia mai ngā tukutuku kia wātea ai te kaiwhakaako ki te whakarite hōtaka ako tāwariwari, mārama anō hoki.

Ka oti ngā puka ārahi i te whakaako me te aromatawai te waihanga, ka whakatauiratia ki ētahi horopaki e kitea ai te hāngai ki ngā whakaaro whānui. Heoi anō, ehara i te mea e herea ana, e toka ana rānei ēnā tauira. Ko ngā horopaki ka whakatauiratia, ka taea hoki pea i ētahi atu whakaaro whānui.

Mā te tukutuku aromatawai hei tautohu ngā akoranga e tōtika ana mō te whiwhi tohu, ā, ka whakatau iho hoki i ngā paerewa hei whakatutuki i tēnā tohu, te momo aromatawai me te taumaha o ngā whiwhinga. Kia mahara anō hoki, ehara i te mea he whakamātautau ā-pepa anake te aromatawai ā-waho; arā anō ngā kōwhiringa hei whakatutuki i te aromatawai ā-waho. Ā, pērā anō i te tukutuku ako, ehara i te mea e herea ana, e toka ana rānei ngā whakaraupapatanga aromatawai, engari kua whakaritea kia ngāwari te whakahāngai ki ngā marautanga ā-kura. 

Te Waihanga Tukutuku

I waihangatia mai ngā mahere e ētahi ohu mātanga e mātau ana ki tēnā wāhanga ako, ki tēnā wāhanga ako. Nā rātou nei ngā whakaaro whānui mō ia wāhanga ako i waihanga. Ko ngā akoranga tāpua ngā akoranga kāore nei e tika ana kia mahue, kia whakarerea noatia. He rerekē i ia wāhanga ako, nā te rerekē o ngā tikanga me ngā ritenga i ahu mai ai ēnā mātauranga. Heoi anō, he āhuatanga ako kei tēnā, kei tēnā i pūtakea mai i ēnei momo mōhiotanga e toru e whai ake nei:

  • te maumahara me te tātai meka;
  • te mātau ki ngā whakaaro me te whakahāngai ki ngā horopaki huhua;
  • ngā tukanga waihanga, whakamātautau hoki i ētahi mātauranga hou i roto i te kaupapa ako, tae atu ki ngā pūkenga me ngā mōhiotanga tukanga.

I hangā mai ngā tukutuku kia māmā ai tā te kaiwhakaako whakarite hōtaka ako e whai wāhi mai ai ngā tauira huhua rerekē me ō rātou tāera ako.

Ngā ariā o te Hangarau

Te whaitake o te Hangarau - nō roto mai i Te Marautanga o Aotearoa

Me whaitake ngā kaupapa hangarau kia kore ai e whāia mō te kore noa iho. Mā te hangarau ka tū rangatira te ākonga hei kaihangarau. Hei whakahiato i ngā mōhiotanga hangarau, ka tīmata i te ao Māori me tōna hāngai ki te ao hurihuri. Me aro anō ki ngā uara, ngā pūkenga, me ngā mōhiotanga hangarau o te ao e taunga ana te ākonga.

Te hanga o tēnei wāhanga ako - nō roto mai i Te Marautanga o Aotearoa

E rua ngā whenu, ko Ngā Āhuatanga Matua o te Hangarau me Te Whakaharatau Hangarau. Kātahi ka taka mai ki ngā aho hangarau e rima. Ko te Hangarau Kai, ko te Hangarau Koiora, ko Ngā Hanga me ngā Pūhanga Manawa, ko Te Hangarau Matihiko, ko Te Tāhiko me te Hangarau Whakatina.

Te ākonga hei ‘kaihangarau’

Ka kitea i ā tātou kōrero tuku iho ngā āhuatanga o te hangarau me ngā pūkenga hangarau o ō tātou tīpuna. Tūturu, he kaihangarau tātou te iwi Māori, ā, ka kitea tēnei tū o tātou mai i a Tāne me tana pokepoke i a Hineahuone ki ngā one i Kurawaka tae atu ki te hunga e whakaako ana i te reo Māori mā ngā pae-ako tuihono, mā ngā pāhorangi anō hoki. Kia rangahaua ngā kōrero tuku iho i runga i te tirohanga hangarau, ka tino kitea tēnei āhuatanga, ka tino mārama hoki tēnei whakaaro.

He Whakamārama

Ko te whāinga o te tukutuku ako he tautohu i ngā akoranga tāpua i roto i te wāhanga ako, ā, ka tuituia ēnā akoranga tāpua ki raro i ngā whakaaro whānui mō taua wāhanga ako. He rauemi hou te tukutuku ako hei whakamahinga mā te kaiako ki te waihanga i tētahi hōtaka ako e whai wāhi mai ai ngā akoranga matua katoa o taua wāhanga ako.

Ehara i te mea e herea ana te tukutuku ako ki tētahi whakaraupapatanga ako kotahi. Ka tīmata pea te raupapatanga ako i tētahi horopaki ako e hāngai ana ki te taiao o te kura, i tētahi āhuatanga rānei e ngākaunui ana ngā tauira. Ka hāngai pū pea tēnei kaupapa ako ki tētahi whakaaro whānui, heoi kei reira hoki ōna kōtuituinga ki ētahi atu whakaaro whānui. Kua waihangatia mai ngā tukutuku kia wātea ai te kaiwhakaako ki te whakarite hōtaka ako tāwariwari, mārama anō hoki.

Ka oti ngā puka ārahi i te whakaako me te aromatawai te waihanga, ka whakatauiratia ki ētahi horopaki e kitea ai te hāngai ki ngā whakaaro whānui. Heoi anō, ehara i te mea e herea ana, e toka ana rānei ēnā tauira. Ko ngā horopaki ka whakatauiratia, ka taea hoki pea i ētahi atu whakaaro whānui.

Mā te tukutuku aromatawai hei tautohu ngā akoranga e tōtika ana mō te whiwhi tohu, ā, ka whakatau iho hoki i ngā paerewa hei whakatutuki i tēnā tohu, te momo aromatawai me te taumaha o ngā whiwhinga. Kia mahara anō hoki, ehara i te mea he whakamātautau ā-pepa anake te aromatawai ā-waho; arā anō ngā kōwhiringa hei whakatutuki i te aromatawai ā-waho. Ā, pērā anō i te tukutuku ako, ehara i te mea e herea ana, e toka ana rānei ngā whakaraupapatanga aromatawai, engari kua whakaritea kia ngāwari te whakahāngai ki ngā marautanga ā-kura. 

Te Waihanga Tukutuku

I waihangatia mai ngā mahere e ētahi ohu mātanga e mātau ana ki tēnā wāhanga ako, ki tēnā wāhanga ako. Nā rātou nei ngā whakaaro whānui mō ia wāhanga ako i waihanga. Ko ngā akoranga tāpua ngā akoranga kāore nei e tika ana kia mahue, kia whakarerea noatia. He rerekē i ia wāhanga ako, nā te rerekē o ngā tikanga me ngā ritenga i ahu mai ai ēnā mātauranga. Heoi anō, he āhuatanga ako kei tēnā, kei tēnā i pūtakea mai i ēnei momo mōhiotanga e toru e whai ake nei:

  • te maumahara me te tātai meka;
  • te mātau ki ngā whakaaro me te whakahāngai ki ngā horopaki huhua;
  • ngā tukanga waihanga, whakamātautau hoki i ētahi mātauranga hou i roto i te kaupapa ako, tae atu ki ngā pūkenga me ngā mōhiotanga tukanga.

I hangā mai ngā tukutuku kia māmā ai tā te kaiwhakaako whakarite hōtaka ako e whai wāhi mai ai ngā tauira huhua rerekē me ō rātou tāera ako.

Ngā ariā o te Hangarau

Te whaitake o te Hangarau - nō roto mai i Te Marautanga o Aotearoa

Me whaitake ngā kaupapa hangarau kia kore ai e whāia mō te kore noa iho. Mā te hangarau ka tū rangatira te ākonga hei kaihangarau. Hei whakahiato i ngā mōhiotanga hangarau, ka tīmata i te ao Māori me tōna hāngai ki te ao hurihuri. Me aro anō ki ngā uara, ngā pūkenga, me ngā mōhiotanga hangarau o te ao e taunga ana te ākonga.

Te hanga o tēnei wāhanga ako - nō roto mai i Te Marautanga o Aotearoa

E rua ngā whenu, ko Ngā Āhuatanga Matua o te Hangarau me Te Whakaharatau Hangarau. Kātahi ka taka mai ki ngā aho hangarau e rima. Ko te Hangarau Kai, ko te Hangarau Koiora, ko Ngā Hanga me ngā Pūhanga Manawa, ko Te Hangarau Matihiko, ko Te Tāhiko me te Hangarau Whakatina.

Te ākonga hei ‘kaihangarau’

Ka kitea i ā tātou kōrero tuku iho ngā āhuatanga o te hangarau me ngā pūkenga hangarau o ō tātou tīpuna. Tūturu, he kaihangarau tātou te iwi Māori, ā, ka kitea tēnei tū o tātou mai i a Tāne me tana pokepoke i a Hineahuone ki ngā one i Kurawaka tae atu ki te hunga e whakaako ana i te reo Māori mā ngā pae-ako tuihono, mā ngā pāhorangi anō hoki. Kia rangahaua ngā kōrero tuku iho i runga i te tirohanga hangarau, ka tino kitea tēnei āhuatanga, ka tino mārama hoki tēnei whakaaro.

Taitara: Nō te ao Māori te Hangarau

Big Idea Body:

Mātāmua te noho mai o te mātauranga Māori, ngā kōrero tuku iho, ngā tukanga me ngā tikanga Māori hei tūāpapa mō te hangarau.

Big
Idea

Nō te ao Māori te Hangarau

Mātāmua te noho mai o te mātauranga Māori, ngā kōrero tuku iho, ngā tukanga me ngā tikanga Māori hei tūāpapa mō te hangarau.

Taitara: Mā te Hangarau e ea ai te hiahia

Big Idea Body:

Ko tā te hangarau he whakaea i ngā hiahia o āna kaiwhakamahi, tangata mai, koiora atu. Mā te kaihangarau e kapo ake aua hiahia me te whakaea mā te waihanga i tētahi hanga.

Big
Idea

Mā te Hangarau e ea ai te hiahia

Ko tā te hangarau he whakaea i ngā hiahia o āna kaiwhakamahi, tangata mai, koiora atu. Mā te kaihangarau e kapo ake aua hiahia me te whakaea mā te waihanga i tētahi hanga.

Taitara: Mātua te whanaungatanga i te Hangarau

Big Idea Body:

He nui ngā whanaungatanga e tika ana kia whakaarohia, kia arohia, kia hāpaitia hoki e te kaihangarau i āna mahi. Me tika hoki te pāhekohekotanga o ēnei whanaungatanga katoa e whaihua ai te hanga.

Big
Idea

Mātua te whanaungatanga i te Hangarau

He nui ngā whanaungatanga e tika ana kia whakaarohia, kia arohia, kia hāpaitia hoki e te kaihangarau i āna mahi. Me tika hoki te pāhekohekotanga o ēnei whanaungatanga katoa e whaihua ai te hanga.

Taitara: Me toitū te taiao i te Hangarau

Big Idea Body:

Tūturu me whata ki runga te toitūtanga o te taiao i roto i ngā mahi hangarau katoa - ngā tukanga, ngā rawa, ngā mātāpono, ngā kōrero, te aha atu hoki.

Big
Idea

Me toitū te taiao i te Hangarau

Tūturu me whata ki runga te toitūtanga o te taiao i roto i ngā mahi hangarau katoa - ngā tukanga, ngā rawa, ngā mātāpono, ngā kōrero, te aha atu hoki.

Ngā Matatautanga

I te Taumata 6 o te marautanga, ka tautohu, ka tūhura te kaihangarau i tōna taiao whāiti, mā te ako i ngā mātauranga Māori, te wānanga me te hanga tukanga hangarau.

I te Taumata 7 o te marautanga, ka tautohu, ka tātari, ka parahau, ka matapaki te kaihangarau i tōna taiao whāroa, mā te whakawhanake i ngā mātauranga Māori, te tautohu i te hunga whaipānga me te urupare ki ngā pānga o te wā.

I te Taumata 8 o te marautanga, ka āta arohaehae te kaihangarau i tōna taiao whānui, mā te whakawhanake i ōna mōhiotanga hangarau, kia whai ia i ngā māramatanga hou e tika ana mō te hunga whaipānga.

Mā ngā whakaaro whānui te matū o te wāhanga ako Hangarau e kapo, e kōpaki. Mā ngā akoranga tāpua e tohu me pēhea tā te ākonga aruaru i ngā whakaaro whānui i ia taumata o te marautanga.

I te Taumata 6 o te marautanga, ka tautohu, ka tūhura te kaihangarau i tōna taiao whāiti, mā te ako i ngā mātauranga Māori, te wānanga me te hanga tukanga hangarau.

I te Taumata 7 o te marautanga, ka tautohu, ka tātari, ka parahau, ka matapaki te kaihangarau i tōna taiao whāroa, mā te whakawhanake i ngā mātauranga Māori, te tautohu i te hunga whaipānga me te urupare ki ngā pānga o te wā.

I te Taumata 8 o te marautanga, ka āta arohaehae te kaihangarau i tōna taiao whānui, mā te whakawhanake i ōna mōhiotanga hangarau, kia whai ia i ngā māramatanga hou e tika ana mō te hunga whaipānga.

Mā ngā whakaaro whānui te matū o te wāhanga ako Hangarau e kapo, e kōpaki. Mā ngā akoranga tāpua e tohu me pēhea tā te ākonga aruaru i ngā whakaaro whānui i ia taumata o te marautanga.