You’re viewing the Māori version of this page as English translations are not available.
[ Multiple File Download ]

Document List: [{"file_url":"https:\/\/ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com\/s3fs-public\/2022-07\/Te%20Reo%20Matatini%20Learning%20Matrix%20%28Reo%20M%C4%81ori%29.pdf?VersionId=vpdyEEjWEIteGFwxI2TOVSlwdFQ8WNZk","file_size":310748},{"file_url":"https:\/\/ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com\/s3fs-public\/2022-03\/Te%20Reo%20Matatini%20Learning%20Matrix%20%28Reo%20Pa%CC%84keha%CC%84%29_0.pdf?VersionId=iykczNZ.TSCdM5TiVO5Rd.y.w4D.rJja","file_size":347164}]

Documents Count: 2

[ Rauemi Kōnae ]

  • Taitara: Tukutuku Ako
  • Whakaahua: Te Reo Matatini
  • Wāhitau Tukutuku Kōnae: https://ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com/s3fs-public/2022-07/Te%20Reo%20Matatini%20Learning%20Matrix%20%28Reo%20M%C4%81ori%29.pdf?VersionId=vpdyEEjWEIteGFwxI2TOVSlwdFQ8WNZk
  • Torohanga Kōnae: pdf
  • Rahi o te Kōnae: 303KB

[ Rauemi Kōnae ]

  • Taitara: Learning Matrix
  • Whakaahua: Te Reo Matatini
  • Wāhitau Tukutuku Kōnae: https://ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com/s3fs-public/2022-03/Te%20Reo%20Matatini%20Learning%20Matrix%20%28Reo%20Pa%CC%84keha%CC%84%29_0.pdf?VersionId=iykczNZ.TSCdM5TiVO5Rd.y.w4D.rJja
  • Torohanga Kōnae: pdf
  • Rahi o te Kōnae: 339KB

[ Rauemi Kōnae ]

  • Taitara: Tukutuku Ako
  • Whakaahua: Te Reo Matatini
  • Wāhitau Tukutuku Kōnae: https://ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com/s3fs-public/2022-07/Te%20Reo%20Matatini%20Learning%20Matrix%20%28Reo%20M%C4%81ori%29.pdf?VersionId=vpdyEEjWEIteGFwxI2TOVSlwdFQ8WNZk
  • Torohanga Kōnae: pdf
  • Rahi o te Kōnae: 303KB

[ Rauemi Kōnae ]

  • Taitara: Learning Matrix
  • Whakaahua: Te Reo Matatini
  • Wāhitau Tukutuku Kōnae: https://ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com/s3fs-public/2022-03/Te%20Reo%20Matatini%20Learning%20Matrix%20%28Reo%20Pa%CC%84keha%CC%84%29_0.pdf?VersionId=iykczNZ.TSCdM5TiVO5Rd.y.w4D.rJja
  • Torohanga Kōnae: pdf
  • Rahi o te Kōnae: 339KB

He aha te ariā o Te Reo Matatini?

Ko te reo Māori te kākahu o te whakaaro, te huarahi ki te ao tūroa. 
Tā Hēmi Henare, 1984

He rite pū te pono o tēnei whakatauākī i ēnei rā ki ō ngā rā o te tekau tau 1980. E whakaatu ana i te wāhi ki te reo Māori i te ahurea, i te tuakiri, i te ako hoki. Ko te reo te taura e here ana i te ao onamata ki te ao anamata.

“He mea whakaata e te reo matatini ngā pūkenga me ngā āheinga reo. Nō roto mai ēnei i te ahurea, he whirinaki tahi tētahi i tētahi, ā, kei te noho mai anō hei tūāpapa mō te ako, huri noa i te marautanga. He tautoko anō hoki tā ēnei pūkenga i ngā wawata o te iwi Māori ki te whakarauora i te reo Māori.”

E whakamana ana te reo matatini – ngā tini ‘mata’ o te reo Māori – i te matahuhua o te reo. Mā te reo matatini hoki e āhei ai ngā ākonga ki te kuhu atu ki te whānuitanga o ngā horopaki matawhaiaro, pāpori, ahurea, mātauranga hoki. Ko te reo matatini te taura tuitui i ngā hononga i waenganui i ngā tāngata, i waenganui hoki i ngā tāngata me ō rātou whakaaro, ō rātou mōhiotanga, ā rātou kaupapa hoki. He whaitake tonu te reo matatini – he āwhina tāna i ngā ākonga ki te āta tuitui i ngā hononga whai tikanga, whaihua ki ētahi atu, ki tō rātou taiao me ā rātou mahi ako.

E angitū ai ngā ākonga i te ao me te ara rapu mātauranga, me pakari ō rātou pūkenga reo. Mā te reo matatini e whai wāhi ai te ākonga ki ngā whakawhitinga kōrero o ia rā. Mā te reo matatini anō e pakari ai ōna whakaaro, e ihiihi ai ana kōrero, e whai koha ai ia ki te ao, ā, e mārama ai te ao ki a ia.

Kua whakatakotohia ki tēnei tukutuku ako ngā āhuatanga o te reo matatini e hua ake ai ēnei putanga, e angitū ai te ākonga i ngā mahi ako ki ngā taumata whakarunga o te kura tuarua, ki ngā horopaki matawhaiaro, pāpori, ahurea, mātauranga anō hoki.

E hāpai ana tēnei tukutuku ako i ngā mahi ako kua tohua ki te Tīrewa Ako (Pānui, Tuhituhi me te Reo āwaha) me te Taumata 4-5 o Te Marautanga o Aotearoa (Te Reo Māori).

Ko te reo Māori te kākahu o te whakaaro, te huarahi ki te ao tūroa. 
Tā Hēmi Henare, 1984

He rite pū te pono o tēnei whakatauākī i ēnei rā ki ō ngā rā o te tekau tau 1980. E whakaatu ana i te wāhi ki te reo Māori i te ahurea, i te tuakiri, i te ako hoki. Ko te reo te taura e here ana i te ao onamata ki te ao anamata.

“He mea whakaata e te reo matatini ngā pūkenga me ngā āheinga reo. Nō roto mai ēnei i te ahurea, he whirinaki tahi tētahi i tētahi, ā, kei te noho mai anō hei tūāpapa mō te ako, huri noa i te marautanga. He tautoko anō hoki tā ēnei pūkenga i ngā wawata o te iwi Māori ki te whakarauora i te reo Māori.”

E whakamana ana te reo matatini – ngā tini ‘mata’ o te reo Māori – i te matahuhua o te reo. Mā te reo matatini hoki e āhei ai ngā ākonga ki te kuhu atu ki te whānuitanga o ngā horopaki matawhaiaro, pāpori, ahurea, mātauranga hoki. Ko te reo matatini te taura tuitui i ngā hononga i waenganui i ngā tāngata, i waenganui hoki i ngā tāngata me ō rātou whakaaro, ō rātou mōhiotanga, ā rātou kaupapa hoki. He whaitake tonu te reo matatini – he āwhina tāna i ngā ākonga ki te āta tuitui i ngā hononga whai tikanga, whaihua ki ētahi atu, ki tō rātou taiao me ā rātou mahi ako.

E angitū ai ngā ākonga i te ao me te ara rapu mātauranga, me pakari ō rātou pūkenga reo. Mā te reo matatini e whai wāhi ai te ākonga ki ngā whakawhitinga kōrero o ia rā. Mā te reo matatini anō e pakari ai ōna whakaaro, e ihiihi ai ana kōrero, e whai koha ai ia ki te ao, ā, e mārama ai te ao ki a ia.

Kua whakatakotohia ki tēnei tukutuku ako ngā āhuatanga o te reo matatini e hua ake ai ēnei putanga, e angitū ai te ākonga i ngā mahi ako ki ngā taumata whakarunga o te kura tuarua, ki ngā horopaki matawhaiaro, pāpori, ahurea, mātauranga anō hoki.

E hāpai ana tēnei tukutuku ako i ngā mahi ako kua tohua ki te Tīrewa Ako (Pānui, Tuhituhi me te Reo āwaha) me te Taumata 4-5 o Te Marautanga o Aotearoa (Te Reo Māori).

Ngā Whakaaro Tukanga

Taitara: Kia pakari te ako

Big Idea Body:

Ka āta wetewete te ākonga i ngā kōrero me ngā mōhiotanga ka tae atu ki a ia.
Me whai wāhi atu ki ngā momo tuhituhi huhua noa ki te:

  • tautohu i te whāinga a te kaituhi, te kaitā pikitia, te kaikōrero rānei
  • urupare ki ngā pātai matawhawhati
  • tuku pātai tuwhera
  • whakamārama i ā rātou kaupapa ako, ō rātou whakaaro me ngā take i pērā ai te whakaaro
  • tohe, ki te kōkiri rānei i ētahi whakaaro kē
Whakaaro
Whānui

Kia pakari te ako

Ka āta wetewete te ākonga i ngā kōrero me ngā mōhiotanga ka tae atu ki a ia.
Me whai wāhi atu ki ngā momo tuhituhi huhua noa ki te:

  • tautohu i te whāinga a te kaituhi, te kaitā pikitia, te kaikōrero rānei
  • urupare ki ngā pātai matawhawhati
  • tuku pātai tuwhera
  • whakamārama i ā rātou kaupapa ako, ō rātou whakaaro me ngā take i pērā ai te whakaaro
  • tohe, ki te kōkiri rānei i ētahi whakaaro kē
Taitara: Kia rere te reo

Big Idea Body:

Ka whiriwhiri rautaki pānui, tuhituhi, kōrero, whakarongo te ākonga kia taea ai: te whai whakaaro, te whai māramatanga, te urupare atu anō hoki ki tāna i pānui ai; te tuhituhi kia hāngai ki te pūtake me te hunga pānui; te whakawhiti kōrero kia whaihua Me whakamahi ngā rautaki whakarongo, kōrero, pānui, tuhituhi, ataata, whakaatu huhua noa ki te:

  • whiriwhiri i te rautaki tino hāngai ki te pūtake (hei tauira, ngā tīwhiri ataata, ngā tuone, te hauoro, te hā, te reo ā-tinana; te whakaputa anō; te whakarongo, te pānui kia mau ai te ia/ngako; te hoki ki te whakatika; te whakamārama, te whakaniko; te whakarāpopoto, he whakapuaki anō; te tahuri ki te ipurangi, ki rauemi kē atu)
  • hāpai i te ako me te whakawhiti kōrero kia āta kite i ngā rautaki i whāia e te kaituhi, te kaitā pikitia, te kaikōrero rānei e tutuki ai tana hiahia.
Whakaaro
Whānui

Kia rere te reo

Ka whiriwhiri rautaki pānui, tuhituhi, kōrero, whakarongo te ākonga kia taea ai: te whai whakaaro, te whai māramatanga, te urupare atu anō hoki ki tāna i pānui ai; te tuhituhi kia hāngai ki te pūtake me te hunga pānui; te whakawhiti kōrero kia whaihua Me whakamahi ngā rautaki whakarongo, kōrero, pānui, tuhituhi, ataata, whakaatu huhua noa ki te:

  • whiriwhiri i te rautaki tino hāngai ki te pūtake (hei tauira, ngā tīwhiri ataata, ngā tuone, te hauoro, te hā, te reo ā-tinana; te whakaputa anō; te whakarongo, te pānui kia mau ai te ia/ngako; te hoki ki te whakatika; te whakamārama, te whakaniko; te whakarāpopoto, he whakapuaki anō; te tahuri ki te ipurangi, ki rauemi kē atu)
  • hāpai i te ako me te whakawhiti kōrero kia āta kite i ngā rautaki i whāia e te kaituhi, te kaitā pikitia, te kaikōrero rānei e tutuki ai tana hiahia.
Taitara: Kia Māori te reo

Big Idea Body:

Ka whaitake te āhua o te whakamahi a te ākonga i te reo. Me whakamahi ngā momo tuhituhi huhua noa:

  • kia mārama ai te pūtake o ngā momo tuhituhi rerekē
  • ki te tautohu, ki te whakaahua whakamahuki i ngā tohu rerekē o ngā momo tuhituhi rerekē
  • ki te tuhi, ki te kōrero mō ngā take huhua noa, ki ngā hunga pānui, whakarongo huhua noa.
Whakaaro
Whānui

Kia Māori te reo

Ka whaitake te āhua o te whakamahi a te ākonga i te reo. Me whakamahi ngā momo tuhituhi huhua noa:

  • kia mārama ai te pūtake o ngā momo tuhituhi rerekē
  • ki te tautohu, ki te whakaahua whakamahuki i ngā tohu rerekē o ngā momo tuhituhi rerekē
  • ki te tuhi, ki te kōrero mō ngā take huhua noa, ki ngā hunga pānui, whakarongo huhua noa.
Taitara: Kia tika te reo

Big Idea Body:

He whānui te puna reo o te ākonga kia hāngai ai ana kōrero ki te tangata, ki te kaupapa rānei e kōrero ana ia. Me whakamahi te whānuitanga o ngā momo reo me te puna reo (tae atu ki ngā kupu taurite me ngā kupu tauaro) kia:

  • whanake ai tana mōhio ki te reo (te wetereo, te puna reo, ngā āheinga reo, te reo ōkawa, te reo ōpaki, te reo peha me te reo more) kia pai ai tana whakawhiti kōrero ki ngā tāngata me ngā horopaki huhua noa
  • whanake ai tana puna kupu me tana puna reo
  • taea ai te pānui ngā tuhituhi huhua noa
  • hāngai ai tōna reo, āna tuone, me te whakapuakitanga ki te hunga whakarongo/pānui me te kaupapa.
Whakaaro
Whānui

Kia tika te reo

He whānui te puna reo o te ākonga kia hāngai ai ana kōrero ki te tangata, ki te kaupapa rānei e kōrero ana ia. Me whakamahi te whānuitanga o ngā momo reo me te puna reo (tae atu ki ngā kupu taurite me ngā kupu tauaro) kia:

  • whanake ai tana mōhio ki te reo (te wetereo, te puna reo, ngā āheinga reo, te reo ōkawa, te reo ōpaki, te reo peha me te reo more) kia pai ai tana whakawhiti kōrero ki ngā tāngata me ngā horopaki huhua noa
  • whanake ai tana puna kupu me tana puna reo
  • taea ai te pānui ngā tuhituhi huhua noa
  • hāngai ai tōna reo, āna tuone, me te whakapuakitanga ki te hunga whakarongo/pānui me te kaupapa.

Te Marautanga o Aotearoa: Te Reo Māori

Taumata 4 - 5

Te Marautanga o Aotearoa: Te Reo Māori

Taumata 4 - 5