You’re viewing the Māori version of this page as English translations are not available.

[ Rauemi Kōnae ]

  • Taitara: Tukutuku Ako
  • Whakaahua: Te Reo Rangatira
  • Wāhitau Tukutuku Kōnae: https://ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com/s3fs-public/2024-02/Tukutuku%20Ako%20Te%20Reo%20Rangatira.pdf?VersionId=bBuMSPhA9NWN_tAsn7n5SsKSyGuqE732
  • Torohanga Kōnae: pdf
  • Rahi o te Kōnae: 145KB

[ Multiple File Download ]

Document List: [{"file_url":"https:\/\/ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com\/s3fs-public\/2024-02\/Te%20Reo%20Rangatira%20NCEA%20Level%201%20W%C4%81hanga%20Ako%20Learning%20Outcomes_0.pdf?VersionId=RbFJZ_6Vd6d7Rh90iLKIuOAtXsyZQGkE","file_size":329071}]

Documents Count: 1

[ Rauemi Kōnae ]

  • Taitara: TRR NCEA Kaupae 1 Putanga Ako
  • Wāhitau Tukutuku Kōnae: https://ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com/s3fs-public/2024-02/Te%20Reo%20Rangatira%20NCEA%20Level%201%20W%C4%81hanga%20Ako%20Learning%20Outcomes_0.pdf?VersionId=RbFJZ_6Vd6d7Rh90iLKIuOAtXsyZQGkE
  • Torohanga Kōnae: pdf
  • Rahi o te Kōnae: 321KB

[ Rauemi Kōnae ]

  • Taitara: TRR NCEA Kaupae 1 Putanga Ako
  • Wāhitau Tukutuku Kōnae: https://ncea-live-3-storagestack-53q-assetstorages3bucket-2o21xte0r81u.s3.amazonaws.com/s3fs-public/2024-02/Te%20Reo%20Rangatira%20NCEA%20Level%201%20W%C4%81hanga%20Ako%20Learning%20Outcomes_0.pdf?VersionId=RbFJZ_6Vd6d7Rh90iLKIuOAtXsyZQGkE
  • Torohanga Kōnae: pdf
  • Rahi o te Kōnae: 321KB

He aha te ariā o Te Reo Rangatira?

E ai ki te kōrero a Tā Hēmi Henare (1984), ‘Ko te reo Māori te kākahu o te whakaaro, te huarahi i te ao tūroa.’ Ko te kaupapa pea o tēnei kōrero, ko te reo te whakapuakanga o te whakaaro. Mō te ākonga, ko te reo te tūāpapa o te ako. Ko te reo anō te huarahi e mōhiotia ai ngā kaupapa, e puta ai ngā whakaaro, e mārama ai ngā akoranga hou, e ū ai te ako. E puta ai te ihu o te ākonga i te kura, me matatau ia ki te reo. Me pakari tōna reo kia pakari anō ai te ako. Ko tā Te Reo Māori i roto i te marautanga he tautoko i tēnei whakaaro.

E ai ki te kōrero a Tā Hēmi Henare (1984), ‘Ko te reo Māori te kākahu o te whakaaro, te huarahi i te ao tūroa.’ Ko te kaupapa pea o tēnei kōrero, ko te reo te whakapuakanga o te whakaaro. Mō te ākonga, ko te reo te tūāpapa o te ako. Ko te reo anō te huarahi e mōhiotia ai ngā kaupapa, e puta ai ngā whakaaro, e mārama ai ngā akoranga hou, e ū ai te ako. E puta ai te ihu o te ākonga i te kura, me matatau ia ki te reo. Me pakari tōna reo kia pakari anō ai te ako. Ko tā Te Reo Māori i roto i te marautanga he tautoko i tēnei whakaaro.

Ngā Ariā Matua, Ngā Akoranga Matua

He Whakamārama

Ko te whāinga o te tukutuku ako he tautohu i ngā akoranga tāpua i roto i te wāhanga ako, ā, ka tuituia ēnā akoranga tāpua ki raro i ngā whakaaro whānui mō taua wāhanga ako. He rauemi hou te tukutuku ako hei whakamahinga mā te kaiako ki te waihanga i tētahi hōtaka ako e whai wāhi mai ai ngā akoranga matua katoa o taua wāhanga ako.

Ehara i te mea e herea ana te tukutuku ako ki tētahi whakaraupapatanga ako kotahi. Ka tīmata pea te raupapatanga ako i tētahi horopaki ako e hāngai ana ki te taiao o te kura, i tētahi āhuatanga rānei e ngākaunui ana ngā tauira. Ka hāngai pū pea tēnei kaupapa ako ki tētahi whakaaro whānui, heoi kei reira hoki ōna kōtuituinga ki ētahi atu whakaaro whānui. Kua waihangatia mai ngā tukutuku kia wātea ai te kaiwhakaako ki te whakarite hōtaka ako tāwariwari, mārama anō hoki.

Ka oti ngā puka ārahi i te whakaako me te aromatawai te waihanga, ka whakatauiratia ki ētahi horopaki e kitea ai te hāngai ki ngā whakaaro whānui. Heoi anō, ehara i te mea e herea ana, e toka ana rānei ēnā tauira. Ko ngā horopaki ka whakatauiratia, ka taea hoki pea i ētahi atu whakaaro whānui.

Mā te tukutuku aromatawai hei tautohu ngā akoranga e tōtika ana mō te whiwhi tohu, ā, ka whakatau iho hoki i ngā paerewa hei whakatutuki i tēnā tohu, te momo aromatawai me te taumaha o ngā whiwhinga. Kia mahara anō hoki, ehara i te mea he whakamātautau ā-pepa anake te aromatawai ā-waho; arā anō ngā kōwhiringa hei whakatutuki i te aromatawai ā-waho. Ā, pērā anō i te tukutuku ako, ehara i te mea e herea ana, e toka ana rānei ngā whakaraupapatanga aromatawai, engari kua whakaritea kia ngāwari te whakahāngai ki ngā marautanga ā-kura. 

Te Waihanga Tukutuku

I waihangatia mai ngā mahere e ētahi ohu mātanga e mātau ana ki tēnā wāhanga ako, ki tēnā wāhanga ako. Nā rātou nei ngā whakaaro whānui mō ia wāhanga ako i waihanga. Ko ngā akoranga tāpua ngā akoranga kāore nei e tika ana kia mahue, kia whakarerea noatia. He rerekē i ia wāhanga ako, nā te rerekē o ngā tikanga me ngā ritenga i ahu mai ai ēnā mātauranga. Heoi anō, he āhuatanga ako kei tēnā, kei tēnā i pūtakea mai i ēnei momo mōhiotanga e toru e whai ake nei:

  • te maumahara me te tātai meka;
  • te mātau ki ngā whakaaro me te whakahāngai ki ngā horopaki huhua;
  • ngā tukanga waihanga, whakamātautau hoki i ētahi mātauranga hou i roto i te kaupapa ako, tae atu ki ngā pūkenga me ngā mōhiotanga tukanga.

I hangā mai ngā tukutuku kia māmā ai tā te kaiwhakaako whakarite hōtaka ako e whai wāhi mai ai ngā tauira huhua rerekē me ō rātou tāera ako.

Mā ngā whakaaro whānui e whai ake nei te matū o te wāhanga ako Te Reo Rangatira e kapo, e kōpaki. I pūtakea mai ēnei whakaaro whānui i te iho o te wāhanga ako Te Reo Rangatira i roto i Te Marautanga o Aotearoa (wh. 24-25). 

E whā ngā whakaaro whānui o Te Reo Rangatira, koia ēnei:

Te Reo Rangatira

Ngā Akoranga Tāpua

E whai ake nei ko ngā akoranga tāpua e tohu ana me pēhea tā te ākonga aruaru i ngā whakaaro whānui i ia taumata o te marautanga. I ahu mai ngā akoranga tāpua i ngā whāinga o te wāhanga ako Te Reo Rangatira i roto i Te Marautanga o Aotearoa.

Te Reo Rangatira

He Whakamārama

Ko te whāinga o te tukutuku ako he tautohu i ngā akoranga tāpua i roto i te wāhanga ako, ā, ka tuituia ēnā akoranga tāpua ki raro i ngā whakaaro whānui mō taua wāhanga ako. He rauemi hou te tukutuku ako hei whakamahinga mā te kaiako ki te waihanga i tētahi hōtaka ako e whai wāhi mai ai ngā akoranga matua katoa o taua wāhanga ako.

Ehara i te mea e herea ana te tukutuku ako ki tētahi whakaraupapatanga ako kotahi. Ka tīmata pea te raupapatanga ako i tētahi horopaki ako e hāngai ana ki te taiao o te kura, i tētahi āhuatanga rānei e ngākaunui ana ngā tauira. Ka hāngai pū pea tēnei kaupapa ako ki tētahi whakaaro whānui, heoi kei reira hoki ōna kōtuituinga ki ētahi atu whakaaro whānui. Kua waihangatia mai ngā tukutuku kia wātea ai te kaiwhakaako ki te whakarite hōtaka ako tāwariwari, mārama anō hoki.

Ka oti ngā puka ārahi i te whakaako me te aromatawai te waihanga, ka whakatauiratia ki ētahi horopaki e kitea ai te hāngai ki ngā whakaaro whānui. Heoi anō, ehara i te mea e herea ana, e toka ana rānei ēnā tauira. Ko ngā horopaki ka whakatauiratia, ka taea hoki pea i ētahi atu whakaaro whānui.

Mā te tukutuku aromatawai hei tautohu ngā akoranga e tōtika ana mō te whiwhi tohu, ā, ka whakatau iho hoki i ngā paerewa hei whakatutuki i tēnā tohu, te momo aromatawai me te taumaha o ngā whiwhinga. Kia mahara anō hoki, ehara i te mea he whakamātautau ā-pepa anake te aromatawai ā-waho; arā anō ngā kōwhiringa hei whakatutuki i te aromatawai ā-waho. Ā, pērā anō i te tukutuku ako, ehara i te mea e herea ana, e toka ana rānei ngā whakaraupapatanga aromatawai, engari kua whakaritea kia ngāwari te whakahāngai ki ngā marautanga ā-kura. 

Te Waihanga Tukutuku

I waihangatia mai ngā mahere e ētahi ohu mātanga e mātau ana ki tēnā wāhanga ako, ki tēnā wāhanga ako. Nā rātou nei ngā whakaaro whānui mō ia wāhanga ako i waihanga. Ko ngā akoranga tāpua ngā akoranga kāore nei e tika ana kia mahue, kia whakarerea noatia. He rerekē i ia wāhanga ako, nā te rerekē o ngā tikanga me ngā ritenga i ahu mai ai ēnā mātauranga. Heoi anō, he āhuatanga ako kei tēnā, kei tēnā i pūtakea mai i ēnei momo mōhiotanga e toru e whai ake nei:

  • te maumahara me te tātai meka;
  • te mātau ki ngā whakaaro me te whakahāngai ki ngā horopaki huhua;
  • ngā tukanga waihanga, whakamātautau hoki i ētahi mātauranga hou i roto i te kaupapa ako, tae atu ki ngā pūkenga me ngā mōhiotanga tukanga.

I hangā mai ngā tukutuku kia māmā ai tā te kaiwhakaako whakarite hōtaka ako e whai wāhi mai ai ngā tauira huhua rerekē me ō rātou tāera ako.

Mā ngā whakaaro whānui e whai ake nei te matū o te wāhanga ako Te Reo Rangatira e kapo, e kōpaki. I pūtakea mai ēnei whakaaro whānui i te iho o te wāhanga ako Te Reo Rangatira i roto i Te Marautanga o Aotearoa (wh. 24-25). 

E whā ngā whakaaro whānui o Te Reo Rangatira, koia ēnei:

Te Reo Rangatira

Ngā Akoranga Tāpua

E whai ake nei ko ngā akoranga tāpua e tohu ana me pēhea tā te ākonga aruaru i ngā whakaaro whānui i ia taumata o te marautanga. I ahu mai ngā akoranga tāpua i ngā whāinga o te wāhanga ako Te Reo Rangatira i roto i Te Marautanga o Aotearoa.

Te Reo Rangatira

Taitara: Me rere te reo

Big Idea Body:

E rere ai te reo, me whānui ngā rautaki a te ākonga.  

Big
Idea

Me rere te reo

E rere ai te reo, me whānui ngā rautaki a te ākonga.  

Taitara: Me tika te reo 

Big Idea Body:

E eke ai te ākonga ki ngā taumata o te ako, me whānui tana puna reo, me eke ki te ikeiketanga o te reo.

Big
Idea

Me tika te reo 

E eke ai te ākonga ki ngā taumata o te ako, me whānui tana puna reo, me eke ki te ikeiketanga o te reo.

Taitara: Me Māori te reo

Big Idea Body:

E tutuki ai te whānuitanga o ngā āheinga reo i roto i te wairua Māori, me Māori te reo.  

Big
Idea

Me Māori te reo

E tutuki ai te whānuitanga o ngā āheinga reo i roto i te wairua Māori, me Māori te reo.  

Taitara: Me pakari te ako

Big Idea Body:

E pakari ai te ako, me pakari te reo.

Big
Idea

Me pakari te ako

E pakari ai te ako, me pakari te reo.

Ngā Matatautanga

I te Taumata 6 o te marautanga, ka mōhio, ka whakamārama, ka whakaputa kōrero te ākonga mō ngā kaupapa e taunga ana ia. Ka whakamahi noa iho ia i te reo, ka whakaputa noa i ngā kōrero. Ka hurihuri, ka whakapārekareka hoki i te reo kia hāngai ki ngā hoa kōrero.

I te Taumata 7 o te marautanga, ka tautohu, ka whakamātau, ka āta tātari, ka whakapuaki, ka tūhonohono whakaaro te ākonga, hei whakamārama, hei taunaki i ngā kaupapa e taunga ana ia. Ka whakamahi ia i ngā kupu whakaniko kia whanake, kia hōhonu ake ngā whakaaro, kia aro nui mai te hunga whakarongo/pānui. Nā te whānui o te puna kupu ka kaha ake te whakawhiti whakaaro.

I te Taumata 8 o te marautanga, ka āta arohaehae, ka whakatauira, ka whakahāngai te ākonga i ngā kaupapa huhua noa. Ka wewete ia i ngā kupu kua whakamahia ki te kimi i ngā kura huna, ki te whakawāwā i ngā kaupapa tuatinitini. Kua mārama ake, kua mātanga ake ki te mana o te reo kōrero me ōna āhuatanga katoa.

 

I te Taumata 6 o te marautanga, ka mōhio, ka whakamārama, ka whakaputa kōrero te ākonga mō ngā kaupapa e taunga ana ia. Ka whakamahi noa iho ia i te reo, ka whakaputa noa i ngā kōrero. Ka hurihuri, ka whakapārekareka hoki i te reo kia hāngai ki ngā hoa kōrero.

I te Taumata 7 o te marautanga, ka tautohu, ka whakamātau, ka āta tātari, ka whakapuaki, ka tūhonohono whakaaro te ākonga, hei whakamārama, hei taunaki i ngā kaupapa e taunga ana ia. Ka whakamahi ia i ngā kupu whakaniko kia whanake, kia hōhonu ake ngā whakaaro, kia aro nui mai te hunga whakarongo/pānui. Nā te whānui o te puna kupu ka kaha ake te whakawhiti whakaaro.

I te Taumata 8 o te marautanga, ka āta arohaehae, ka whakatauira, ka whakahāngai te ākonga i ngā kaupapa huhua noa. Ka wewete ia i ngā kupu kua whakamahia ki te kimi i ngā kura huna, ki te whakawāwā i ngā kaupapa tuatinitini. Kua mārama ake, kua mātanga ake ki te mana o te reo kōrero me ōna āhuatanga katoa.