Te Whāinga

Ko te whāinga o tēnei paerewa paetae he whakaatu māramatanga ki ngā take tuakiri tangata.

Paearu Paetae

Kōrero Āpiti 1

I ahu mai tēnei paerewa paetae i te Taumata 6 o Te Marautanga o Aotearoa (Te Tāhuhu o te Mātauranga, 2017). E hono ana ki te Papa Whakaako mō Tikanga ā-Iwi kei: https://ncea.education.govt.nz.

I ahu mai tēnei paerewa paetae i te Taumata 6 o Te Marautanga o Aotearoa (Te Tāhuhu o te Mātauranga, 2017). E hono ana ki te Papa Whakaako mō Tikanga ā-Iwi kei: https://ncea.education.govt.nz.

Whāinga Paetae

Tikanga ā-Iwi

6.1 Ko te mahi takitahi, ā-rōpū, ā-pūtahitanga rānei, ki te whakatairanga i te tōkeke pāpori me ngā motika tangata.

6.2 Ko te urutau me te rerekē haere o ngā ahurea, me ngā putanga iho o ēnei mō te porihanga.

Hītori

6.1 Ko ngā pūtaketanga me ngā otinga o ngā tūāhua o mua i waihanga i te āhua noho a te iwi o Aotearoa.

6.2 He rerekē te titiro a te tangata ki ngā tūāhua o mua e whai tikanga ana ki Aotearoa.

Whāinga Paetae

Tikanga ā-Iwi

6.1 Ko te mahi takitahi, ā-rōpū, ā-pūtahitanga rānei, ki te whakatairanga i te tōkeke pāpori me ngā motika tangata.

6.2 Ko te urutau me te rerekē haere o ngā ahurea, me ngā putanga iho o ēnei mō te porihanga.

Hītori

6.1 Ko ngā pūtaketanga me ngā otinga o ngā tūāhua o mua i waihanga i te āhua noho a te iwi o Aotearoa.

6.2 He rerekē te titiro a te tangata ki ngā tūāhua o mua e whai tikanga ana ki Aotearoa.

Kōrero Āpiti 2

E whai ake nei ngā whakamārama mō ngā paearu paetae:

Ka tautohu i ngā take tuakiri tangata:

  • Ka tautohu i:
    • te tuakiri tangata, ngā āhuatanga e pā atu ana ki te hanganga mai o te tuakiri, me te āhua o ngā pānga
    • ngā āhuatanga e tautuhi ana i tētahi tangata, rōpū rānei
    • ngā tirohanga rerekē a ētahi ki ētahi atu.

Ka whakaahua i ngā take tuakiri tangata:

  • Ka whakaahua i:
    • ngā āhuatanga e pā atu ana ki te hanganga mai o te tuakiri, me te āhua o ngā pānga
    • ngā āhuatanga e tautuhi ana i tētahi tangata, rōpū rānei
    • ngā tirohanga rerekē a ētahi ki ētahi atu.

Ka tātari i ngā take tuakiri tangata:

  • Ka tātari i:
    • ngā āhuatanga e pā atu ana ki te hanganga mai o te tuakiri, me te āhua o ngā pānga
    • ngā āhuatanga e tautuhi ana i tētahi tangata, rōpū rānei
    • ngā tirohanga rerekē a ētahi ki ētahi atu.

E whai ake nei ngā whakamārama mō ngā paearu paetae:

Ka tautohu i ngā take tuakiri tangata:

  • Ka tautohu i:
    • te tuakiri tangata, ngā āhuatanga e pā atu ana ki te hanganga mai o te tuakiri, me te āhua o ngā pānga
    • ngā āhuatanga e tautuhi ana i tētahi tangata, rōpū rānei
    • ngā tirohanga rerekē a ētahi ki ētahi atu.

Ka whakaahua i ngā take tuakiri tangata:

  • Ka whakaahua i:
    • ngā āhuatanga e pā atu ana ki te hanganga mai o te tuakiri, me te āhua o ngā pānga
    • ngā āhuatanga e tautuhi ana i tētahi tangata, rōpū rānei
    • ngā tirohanga rerekē a ētahi ki ētahi atu.

Ka tātari i ngā take tuakiri tangata:

  • Ka tātari i:
    • ngā āhuatanga e pā atu ana ki te hanganga mai o te tuakiri, me te āhua o ngā pānga
    • ngā āhuatanga e tautuhi ana i tētahi tangata, rōpū rānei
    • ngā tirohanga rerekē a ētahi ki ētahi atu.

Kōrero Āpiti 3

E whai ake nei ngā whakamārama mō ngā kupu me ngā kīanga whaitake matua o te paerewa nei:

ngā āhuatanga e pā atu ana ki te hanganga mai o te tuakiri

 

Koia nei ētahi:

  • ngā whakapono o te iwi, o te hapū, o te whānau
  • ngā hiahia o te iwi, o te hapū, o te whānau
  • ngā hononga tōrangapū
  • te taha pāpori, taha ohaoha
  • te taha mātauranga
  • ngā tūāhua hiranga – ngā pakanga, ngā matenga, te mārenatanga, te utu whakamutu mahi
  • te rapu mahi
  • te hauora
  • ngā ataata taurite
  • te reo me ngā tikanga
  • te hangarau
  • te pāhopori.
te āhua o ngā pānga

Koia nei ētahi:

  • te hononga, te wāhiruatanga
  • te whakarerekē, te whakahou rānei i ngā tūmomo tuakiri
  • te whakawhanake i ngā tuakiri maha
  • te piki, te heke rānei o te kiritau
  • te rerenga kētanga o roto i ngā ahurea
  • te aranga ake anō o te ahurea.
ngā āhuatanga e tautuhi ana i tētahi tangata, rōpū rānei

Koia nei ētahi:

  • ngā hononga ā-whānau, ā-iwi, ā-hapū, ā-toto, ā-whāngai
  • ngā āhuatanga ā-tinana
  • te hōkakatanga
  • ngā whanonga pāpori
  • ngā whakapono taha tōrangapū, taha wairua, taha ahurea
  • te whai wāhitanga ki ētahi mahinga
  • ngā kaingākautanga.

ngā tirohanga rerekē a ētahi ki ētahi atu

 

Ko ngā tirohanga a ngā tāngata o iwi kē, o whenua kē, he rerekē ngā uara, ngā waiaro, ngā whakapono rānei ki te tuakiri tangata. Kei reira anō pea ngā take i pērā ai tana tirohanga, tae atu ki ngā mahinga, ētahi urupare rānei i puta ake. Hei tauira, ko ngā tirohanga tuakiri tangata a:

  • ngā Māori, ngā Pākehā me iwi kē
  • ngā manuhiri ki Aotearoa (pērā i ngā tūruhi, ngā manene)
  • ngā mātātahi, ngā mātāpuputu
  • ngā tāngata hauā
  • ngā tāngata noho tuawhenua, noho tāone
  • ngā tāngata hāhi
  • ngā tāngata kei tēnā tirohanga tōrangapū, kei tēnā.

E whai ake nei ngā whakamārama mō ngā kupu me ngā kīanga whaitake matua o te paerewa nei:

ngā āhuatanga e pā atu ana ki te hanganga mai o te tuakiri

 

Koia nei ētahi:

  • ngā whakapono o te iwi, o te hapū, o te whānau
  • ngā hiahia o te iwi, o te hapū, o te whānau
  • ngā hononga tōrangapū
  • te taha pāpori, taha ohaoha
  • te taha mātauranga
  • ngā tūāhua hiranga – ngā pakanga, ngā matenga, te mārenatanga, te utu whakamutu mahi
  • te rapu mahi
  • te hauora
  • ngā ataata taurite
  • te reo me ngā tikanga
  • te hangarau
  • te pāhopori.
te āhua o ngā pānga

Koia nei ētahi:

  • te hononga, te wāhiruatanga
  • te whakarerekē, te whakahou rānei i ngā tūmomo tuakiri
  • te whakawhanake i ngā tuakiri maha
  • te piki, te heke rānei o te kiritau
  • te rerenga kētanga o roto i ngā ahurea
  • te aranga ake anō o te ahurea.
ngā āhuatanga e tautuhi ana i tētahi tangata, rōpū rānei

Koia nei ētahi:

  • ngā hononga ā-whānau, ā-iwi, ā-hapū, ā-toto, ā-whāngai
  • ngā āhuatanga ā-tinana
  • te hōkakatanga
  • ngā whanonga pāpori
  • ngā whakapono taha tōrangapū, taha wairua, taha ahurea
  • te whai wāhitanga ki ētahi mahinga
  • ngā kaingākautanga.

ngā tirohanga rerekē a ētahi ki ētahi atu

 

Ko ngā tirohanga a ngā tāngata o iwi kē, o whenua kē, he rerekē ngā uara, ngā waiaro, ngā whakapono rānei ki te tuakiri tangata. Kei reira anō pea ngā take i pērā ai tana tirohanga, tae atu ki ngā mahinga, ētahi urupare rānei i puta ake. Hei tauira, ko ngā tirohanga tuakiri tangata a:

  • ngā Māori, ngā Pākehā me iwi kē
  • ngā manuhiri ki Aotearoa (pērā i ngā tūruhi, ngā manene)
  • ngā mātātahi, ngā mātāpuputu
  • ngā tāngata hauā
  • ngā tāngata noho tuawhenua, noho tāone
  • ngā tāngata hāhi
  • ngā tāngata kei tēnā tirohanga tōrangapū, kei tēnā.

Kuputaka

ataata taurite          stereotype
hōkakatangasexuality
kiritauself-esteem
utu whakamutu mahiredundancy
wāhiruatangadivision

Kuputaka

ataata taurite          stereotype
hōkakatangasexuality
kiritauself-esteem
utu whakamutu mahiredundancy
wāhiruatangadivision