Te Whāinga
Paearu Paetae
Kōrero Āpiti 1
Ka tuhi e pā ana ki tētahi horopaki e taunga ana ia, mā roto mai i te:
● whakamahi i te reo hei whakapuaki i ngā pārongo, i ngā ariā me ngā whakaaro e hāngai ana
● whakahāngai ki ngā pānga, ki ngā wheako rānei o nāianei, o te wā anō kua hipa
● whakawhiti whakaaro, kia mārama tonu, ahakoa ngā hapa iti.
Ka tuhi, i runga i te māia, e pā ana ki tētahi horopaki e taunga ana ia, mā roto mai i te:
● whakamahi i ngā āhuatanga huhua o te reo
● whakawhanake i ngā āhuatanga o ngā pārongo, o ngā ariā me ngā whakaaro kua whakapuakina
● whakawhiti whakaaro, ā, kāore e nui ana te whakapōreareahia e te hapa.
Ka tuhi, i runga i te autaia, e pā ana ki tētahi horopaki e taunga ana ia, mā roto mai i te:
● whakamahi i te huhua o te reo hei whakaniko i te tuhinga, kia angitu
● āta tūhono i ngā pārongo, i ngā ariā me ngā whakaaro
● whakawhiti whakaaro, ā, kāore e whakapōreareahia ana e te hapa.
Kōrero Āpiti 2
Ko te reo, ko ngā wāhanga me ngā āhuatanga o te reo tuhi e āhei ai te whakapuaki whakaaro me te whakaatu tikanga e hāngai ana ki tēnei taumata me te horopaki kua kōwhiria. Hei tauira, ko ngā kupu me ngā whakatakotoranga o te reo, ko te tātaki kupu me te kārawarawa.
Ko te whakamahi i te huhua o te reo, ko te whakaatu i ngā āhuatanga maha o te reo.
Hei tauira:
- ko te whānui o ngā kupu
- ko ngā whakatakotoranga rerekē
- ko te whakamahi i ngā āheinga reo e hāngai pū ana ki te horopaki (hei tauira, ko te whakamārama ngāwari, ko ngā tohutohu, ko te whakaraupapa kōrero, aha atu rānei).
Ko te whakamahi i te huhua o te reo hei whakaniko i te tuhinga, kia angitu, ko te auau o te whakatauira i te kounga o te reo e hāngai ana ki te taumata me te horopaki kua kōwhiria.
Hei tauira:
- ko te tika o te reo mō te nuinga o te tuhinga
- ko te huhua o ngā kupu me ngā kīanga kua āta kōwhiria e pārekareka ake ai te tuhinga
- ko te whakamahi tika i ngā whakatakotoranga o te reo.
Kōrero Āpiti 3
Ko te tūhono i ngā pārongo, i ngā ariā me ngā whakaaro, ko te:
- kōtuitui i ngā pārongo, i ngā ariā me ngā whakaaro i roto i ngā take kua whakapuakina mō te roanga o te mahi, kia whaihua
- whakaatu i te rere arotau, i te hāngai o te raupapatangata rānei, i te momo horopaki kua kōwhiria.
Kōrero Āpiti 4
Ko tētahi horopaki e taunga ana ia ko ngā horopaki ōkawa, ōpaki hoki, e rite tonu nei te toroa e ngā ākonga, tae atu ki ngā horopaki o te whānau, o te hapori pātata anō hoki (kura, marae, kapa hākinakina, aha atu rānei), ki ngā wheako me ngā kaupapa o nāianei, o te wā anō kua hipa.
Kōrero Āpiti 5
Ko ngā hapa, koia ko ngā pakewa e whai pānga ana ki te whakawhitinga pai o te kōrero, ki te mārama rānei o te kōrero. Hei tauira, ko:
- te kōwhiringa o ngā kupu
- ngā whakatakotoranga
- te tātaki kupu, te kārawarawa rānei.
Kōrero Āpiti Whānui
I tōna tikanga he aromatawai tēnei paerewa paetae hei whakamātau i ngā ākonga e ako tonu nei i te reo Māori. Ko te taumata e kōrerohia ana he mea waihanga mā te hunga kātahi anō ka kuhu ki te ako ōkawa nei i te reo i te Tau 9 me te Tau 10 o te kura tuarua.
I ahu mai tēnei paerewa paetae i The New Zealand Curriculum (NZC), Te Pou Taki Kōrero, Te Tāhuhu o te Mātauranga, 2007, me ngā whāinga i te Taumata 6 o Te Aho Arataki Marau mō te Ako i Te Reo Māori - Kura Auraki.
Ngā tautuhinga aromatawai ā-waho
He Hononga Ki Whārangi Wāhi Ipurangi Kē
Te wewete i ngā paerewa
Te whāinga o te paerewa
Ko tā te paerewa paetae nei he aromatawai i ngā pūkenga tautauāmoa o te ākonga ki te tuhi i te reo Māori e pā ana ki tētahi horopaki e taunga ana.
Me whakahaere tēnei aromatawai ā-waho ka mutu ana tētahi wāhanga nui o te hōtaka whakaako, o te hōtaka ako o te tau. I tōna tikanga, kua āhei ngā ākonga ki te whakaharatau i ngā mahi ā-tuhi, ā, kua nui ngā whakahokinga kōrero arataki ki a rātou i mua i tā rātou arotakengia, e ai ki tēnei paerewa paetae.
Ka ahu mai tēnei paerewa paetae i ngā Akoranga Tāpua e whai nei:
- tūhura i te pānga me te mahi tahi o te reo me te ahurea ki te whakawhitiwhiti kōrero
- hono ki ētahi kei waho o te akomanga ki te tūhura, ki te ako hoki mai i te hapori me ngā tauira o te angitu Māori
- whai wāhi atu ki te whakaharatau me te whakamātau whānui, i runga i te pārekareka, i te reo ā-waha, i te reo ā-tuhi, i te reo ā-tā hoki i te reo Māori
- whai wāhi atu ki ngā uara matua o te ahurea Māori me ngā mātāpono e noho tangata whenua ana i te reo
- mōhio ki tā rātou whai wāhi ki te whakarauora i te reo hei painga mō te katoa.
Te whakatau tika
Me whakaatu e ngā ākonga tā rātou āhei ki te whakaatu kōrero, ki te whakaatu huatau, ki te whakaatu whakaaro hoki i te reo ā-tuhi e hāngai ana ki te kaupapa i kōwhiria, tae noa atu ki te whakaatu i tā rātou āhei ki te kōrero i ngā taiopenga me ngā wheako o te wāhipa me te wātū. Me taea te whakawhiti kōrero whānui i te taunakitanga ā-tuhi, ahakoa ngā hapa, e eke ai ngā mahi.
Ka tukuna e ngā ākonga e eke ana ki ngā taumata teitei ake o te paetae, ngā taunakitanga e whānui ake ana, e huhua hoki ana ngā āhuatanga o te reo hei taunaki i ngā pārongo, i ngā huatau, me ngā whakaaro kua puta, ka mutu, ka kitea te rite tonu o tā rātou āta kōwhiri i ngā kupu me te waihanga rerenga.
Te whakaemi taunakitanga
Ka whakamātauria ā-wahotia ngā tuhinga. Ka whakaotingia te tuhinga mō te aromatawai nei e ai ki ngā herenga kua whakataungia e NZQA, e pono ai te whakaaturia o tā ngā ākonga āhei ki te tuhi tautauāmoa ki te tuku whakaaro. Puta noa i te tukanga tuhinga hukihuki, me taea e te pouako te whakaū nā te ākonga tonu ngā mahi ka tukuna kia aromatawaitia.
E tika ai te nui o ngā taunakitanga, e tūtohua ana kia āhua 300 kupu te roa o te tuhinga.
Ko te rangi whakamutunga kia tukuna ai te tuhinga ko te pito tōmua o te Wāhanga Tuawhā. He aromatawai whakakapi tēnei, me te aha, me kaua ngā ākonga e aro ki tēnei aromatawai mō te tau katoa. Me mātua whai ngā pouako kia oti i ngā ākonga tētahi hōtaka whakaako, hōtaka ako, hōtaka aromatawai whakakapi, i mua i te tuku i tēnei paerewa.
Tirohia ngā Whakamārama Aromatawai ā-Waho mō te roanga ake o ngā kōrero.
Ngā paearu o Te Reo Matatini me te Mātau Pāngarau
Kua whakaaetia tēnei paerewa paetae mō Te Reo Matatini i te tau 2024 me te tau 2025.
Ngā kōrero katoa mō ngā pae ngātahi mō te tau 2024 me te tau 2025: Standards approved for NCEA co-requisite for 2024 and 2025.
Te whāinga o te paerewa
Ko tā te paerewa paetae nei he aromatawai i ngā pūkenga tautauāmoa o te ākonga ki te tuhi i te reo Māori e pā ana ki tētahi horopaki e taunga ana.
Me whakahaere tēnei aromatawai ā-waho ka mutu ana tētahi wāhanga nui o te hōtaka whakaako, o te hōtaka ako o te tau. I tōna tikanga, kua āhei ngā ākonga ki te whakaharatau i ngā mahi ā-tuhi, ā, kua nui ngā whakahokinga kōrero arataki ki a rātou i mua i tā rātou arotakengia, e ai ki tēnei paerewa paetae.
Ka ahu mai tēnei paerewa paetae i ngā Akoranga Tāpua e whai nei:
- tūhura i te pānga me te mahi tahi o te reo me te ahurea ki te whakawhitiwhiti kōrero
- hono ki ētahi kei waho o te akomanga ki te tūhura, ki te ako hoki mai i te hapori me ngā tauira o te angitu Māori
- whai wāhi atu ki te whakaharatau me te whakamātau whānui, i runga i te pārekareka, i te reo ā-waha, i te reo ā-tuhi, i te reo ā-tā hoki i te reo Māori
- whai wāhi atu ki ngā uara matua o te ahurea Māori me ngā mātāpono e noho tangata whenua ana i te reo
- mōhio ki tā rātou whai wāhi ki te whakarauora i te reo hei painga mō te katoa.
Te whakatau tika
Me whakaatu e ngā ākonga tā rātou āhei ki te whakaatu kōrero, ki te whakaatu huatau, ki te whakaatu whakaaro hoki i te reo ā-tuhi e hāngai ana ki te kaupapa i kōwhiria, tae noa atu ki te whakaatu i tā rātou āhei ki te kōrero i ngā taiopenga me ngā wheako o te wāhipa me te wātū. Me taea te whakawhiti kōrero whānui i te taunakitanga ā-tuhi, ahakoa ngā hapa, e eke ai ngā mahi.
Ka tukuna e ngā ākonga e eke ana ki ngā taumata teitei ake o te paetae, ngā taunakitanga e whānui ake ana, e huhua hoki ana ngā āhuatanga o te reo hei taunaki i ngā pārongo, i ngā huatau, me ngā whakaaro kua puta, ka mutu, ka kitea te rite tonu o tā rātou āta kōwhiri i ngā kupu me te waihanga rerenga.
Te whakaemi taunakitanga
Ka whakamātauria ā-wahotia ngā tuhinga. Ka whakaotingia te tuhinga mō te aromatawai nei e ai ki ngā herenga kua whakataungia e NZQA, e pono ai te whakaaturia o tā ngā ākonga āhei ki te tuhi tautauāmoa ki te tuku whakaaro. Puta noa i te tukanga tuhinga hukihuki, me taea e te pouako te whakaū nā te ākonga tonu ngā mahi ka tukuna kia aromatawaitia.
E tika ai te nui o ngā taunakitanga, e tūtohua ana kia āhua 300 kupu te roa o te tuhinga.
Ko te rangi whakamutunga kia tukuna ai te tuhinga ko te pito tōmua o te Wāhanga Tuawhā. He aromatawai whakakapi tēnei, me te aha, me kaua ngā ākonga e aro ki tēnei aromatawai mō te tau katoa. Me mātua whai ngā pouako kia oti i ngā ākonga tētahi hōtaka whakaako, hōtaka ako, hōtaka aromatawai whakakapi, i mua i te tuku i tēnei paerewa.
Tirohia ngā Whakamārama Aromatawai ā-Waho mō te roanga ake o ngā kōrero.
Ngā paearu o Te Reo Matatini me te Mātau Pāngarau
Kua whakaaetia tēnei paerewa paetae mō Te Reo Matatini i te tau 2024 me te tau 2025.
Ngā kōrero katoa mō ngā pae ngātahi mō te tau 2024 me te tau 2025: Standards approved for NCEA co-requisite for 2024 and 2025.