Te Whāinga

Ko te whāinga o tēnei paerewa paetae he tautohu i ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga me te hononga ki te oranga.

Paearu Paetae

Kōrero Āpiti 1

I ahu mai tēnei paerewa paetae i te Taumata 6 o Te Marautanga o Aotearoa (Te Tāhuhu o te Mātauranga, 2017). E hono ana ki te Papa Whakaako mō Hauora kei: https://ncea.education.govt.nz.

 

I ahu mai tēnei paerewa paetae i te Taumata 6 o Te Marautanga o Aotearoa (Te Tāhuhu o te Mātauranga, 2017). E hono ana ki te Papa Whakaako mō Hauora kei: https://ncea.education.govt.nz.

 

Whāinga Paetae:

Taiao, Hononga ki a Ranginui rāua ko Papatūānuku

1. Ka arotake i te whaihua o ngā mahi me ngā tikanga a tētahi rōpū kaitiaki taiao

Taiao, Hononga ki ētahi atu Taiao

2. Ka tūhura i te mahi me ngā tikanga whaihua o te rohe, o te motu hei whakatairanga i te noho ora o te tangata me te noho haumaru i roto i ngā taiao.

Tangata, Huatau o te Whanaungatanga

3. Ka whakaatu i tōna mārama ki ngā āhuatanga e puta ai te tuakiri whaiaro o te tangata, kia taea ai te whakanui i tōna tū motuhake me te tiaki i tōna oranga wairua, oranga hinengaro, oranga tinana.

Whāinga Paetae:

Taiao, Hononga ki a Ranginui rāua ko Papatūānuku

1. Ka arotake i te whaihua o ngā mahi me ngā tikanga a tētahi rōpū kaitiaki taiao

Taiao, Hononga ki ētahi atu Taiao

2. Ka tūhura i te mahi me ngā tikanga whaihua o te rohe, o te motu hei whakatairanga i te noho ora o te tangata me te noho haumaru i roto i ngā taiao.

Tangata, Huatau o te Whanaungatanga

3. Ka whakaatu i tōna mārama ki ngā āhuatanga e puta ai te tuakiri whaiaro o te tangata, kia taea ai te whakanui i tōna tū motuhake me te tiaki i tōna oranga wairua, oranga hinengaro, oranga tinana.

Kōrero Āpiti 2

E whai ake nei ngā whakamārama mō ngā paearu paetae:

Ka tautohu i ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga me te hononga ki te oranga:

  • Ka whiriwhiri, ka whakaputa whakaaro ki ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga. 
  • Ka tautohu i te hononga o te kaitiakitanga ki te oranga.
  • Ka taunakitia ngā whakaaro.

Ka whakaahua i ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga me te hononga ki te oranga:

  • Ka whakaputa whakaaro huritao ki ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga.
  • Ka whakaahua i te hononga o te kaitiakitanga ki te oranga.
  • Ka āta taunakitia ngā whakaaro. 
  • Ka āta kōrerohia ngā taipitopito.

Ka whakamārama i ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga me te hononga ki te oranga:

  • Ka whakatau i ngā tino āhuatanga matua o te kaitiakitanga.
  • Ka whakamārama i te hononga o te kaitiakitanga ki te oranga.
  • Ka āta taunakitia ngā whakaaro ki ngā kōrero tautoko huhua. 
  • Ka āta kōrerohia ngā taipitopito me ngā take i pērā ai te whakaaro. Arā, ka whakautu i te pātai ‘He aha ai?’, i te ‘Ka pēwhea?’ rānei.

E whai ake nei ngā whakamārama mō ngā paearu paetae:

Ka tautohu i ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga me te hononga ki te oranga:

  • Ka whiriwhiri, ka whakaputa whakaaro ki ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga. 
  • Ka tautohu i te hononga o te kaitiakitanga ki te oranga.
  • Ka taunakitia ngā whakaaro.

Ka whakaahua i ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga me te hononga ki te oranga:

  • Ka whakaputa whakaaro huritao ki ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga.
  • Ka whakaahua i te hononga o te kaitiakitanga ki te oranga.
  • Ka āta taunakitia ngā whakaaro. 
  • Ka āta kōrerohia ngā taipitopito.

Ka whakamārama i ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga me te hononga ki te oranga:

  • Ka whakatau i ngā tino āhuatanga matua o te kaitiakitanga.
  • Ka whakamārama i te hononga o te kaitiakitanga ki te oranga.
  • Ka āta taunakitia ngā whakaaro ki ngā kōrero tautoko huhua. 
  • Ka āta kōrerohia ngā taipitopito me ngā take i pērā ai te whakaaro. Arā, ka whakautu i te pātai ‘He aha ai?’, i te ‘Ka pēwhea?’ rānei.

Kōrero Āpiti 3

E whai ake nei ngā whakamārama mō ngā kupu me ngā kīanga whaitake matua o te paerewa nei:

kaitiakitangaKo ngā āhuatanga o te āta tiaki i te taiao me ōna rawa, tae noa ki ngā taonga tuku iho, i runga anō i te tirohanga Māori.
ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga

Koia nei ētahi:

  • te mauri me te tapu
  • te āhua me ngā tikanga o te kaitiakitanga o mua, o nāianei hoki
  • Ko wai ngā kaitiaki? E tiaki ana i te aha?
  • te mana whenua, te ahi kā
  • te mana whakaheke, te mana tūpuna
  • te whakapapa
  • ngā rāhui
  • ngā ture o nāianei, pēnei i Te Ture Whakahaere Rawa.
te hononga ki te oranga

Koia nei ētahi:

  • te pānga ki te mana, ki te kawenga o te whānau, o te hapū, o te iwi ko rātou ngā kaitiaki
  • te whakaora ake i te kaitiakitanga hei tikanga tuku iho
  • te pupuri ki ngā tikanga tuku iho a te iwi, a te hapū, a te whānau
  • te pānga ki te mauri o te whenua, o te taiao
  • te pānga ki ngā uri whakaheke.

E whai ake nei ngā whakamārama mō ngā kupu me ngā kīanga whaitake matua o te paerewa nei:

kaitiakitangaKo ngā āhuatanga o te āta tiaki i te taiao me ōna rawa, tae noa ki ngā taonga tuku iho, i runga anō i te tirohanga Māori.
ngā āhuatanga matua o te kaitiakitanga

Koia nei ētahi:

  • te mauri me te tapu
  • te āhua me ngā tikanga o te kaitiakitanga o mua, o nāianei hoki
  • Ko wai ngā kaitiaki? E tiaki ana i te aha?
  • te mana whenua, te ahi kā
  • te mana whakaheke, te mana tūpuna
  • te whakapapa
  • ngā rāhui
  • ngā ture o nāianei, pēnei i Te Ture Whakahaere Rawa.
te hononga ki te oranga

Koia nei ētahi:

  • te pānga ki te mana, ki te kawenga o te whānau, o te hapū, o te iwi ko rātou ngā kaitiaki
  • te whakaora ake i te kaitiakitanga hei tikanga tuku iho
  • te pupuri ki ngā tikanga tuku iho a te iwi, a te hapū, a te whānau
  • te pānga ki te mauri o te whenua, o te taiao
  • te pānga ki ngā uri whakaheke.

Kōrero Āpiti 4

whakatauKa kōwhiria te whakatatūnga o ngā āhuatanga e aronuitia ana, waihoki, ka kitea te āta huritao.
whakatauKa kōwhiria te whakatatūnga o ngā āhuatanga e aronuitia ana, waihoki, ka kitea te āta huritao.

Kuputaka

mana tūpunapower through descent
mana whakahekeinherited status, mana through descent
Te Ture Whakahaere RawaResource Management Act
uri whakahekedescendant

Kuputaka

mana tūpunapower through descent
mana whakahekeinherited status, mana through descent
Te Ture Whakahaere RawaResource Management Act
uri whakahekedescendant